قدس آنلاین- سیده فاطمه خاموشی را با همان نام معروف می‌شناسیم «خانم طاهایی»؛ بانویی که در دوره خفقان سیاسی پهلوی و اضمحلال فرهنگ دینی در جامعه ایرانی به تنهایی پرچم تربیت دینی بانوان مشهد را برافراشت و با اخلاق حسنه و رفتار عالمانه اش، موجب جذب زنان و دختران بسیاری از اقشار مختلف فرهنگی و اجتماعی پای منبر دین شد. در آستانه هشتمین سالگرد درگذشت استاد طاهایی با منور شایسته خوی؛ مدیر مؤسسه علمی- تحقیقی مکتب نرجس(س) درباره چرایی اسطوره شدن یک بانوی عالم در جهان اسلام گفت‌وگو کرده‌ایم.

دلیل توجه استاد طاهایی به تحصیل دینی بانوان چه بود؟

مهم‌ترین دغدغه خانم طاهایی برای تحصیل بانوان در حوزه‌های علمیه این بود که بانوان رکن جامعه و در عرصه تربیتی و فرهنگی پایه اصلی هستند و اگر بانوان یک جامعه اصلاح شوند، کل جامعه اصلاح می‌شود. به همین دلیل، سرمایه‌گذاری غنی کرد و با نسل جوان و نوجوان و حتی بانوان فرهیخته آن دوره مانند پزشکان و معلمانان ارتباط گرفت و آن‌ها را جذب کرد. اغلب مخاطبان وی را نسل جوان تشکیل می‌دادند و دلیل این رغبت هم اخلاق خوش و حسنه خانم طاهایی بود. این نکته را هم بگویم که نه تنها قشر مذهبی که حتی افراد غیرمذهبی نیز جذب اخلاق و منش و حتی ظاهر وی می‌شدند و «خانم» هم هیچ منعی برای حضور قشرغیرمذهبی پای درس نداشت و جلسات وی بسیار شلوغ بود.

استاد طاهایی پس از هجرت به مشهد و برگزاری کلاس درس در منزل خود در سال ۴۵ تصمیم به تأسیس «مکتب نرجس» گرفت و اکنون نزدیک به نیم قرن از فعالیت علمی و تحقیقی بنای علمی این مکتب می‌گذرد و طلاب و دانش آموختگان بسیاری را تحویل جامعه ایرانی و جهانی داده است.

خانم طاهایی نه تنها برای بانوان حوزوی که برای بانوان مشهدی خاطره‌ای تکرار نشدنی است. بانو طاهایی چه ویژگی در رفتار اجتماعی داشت که به اسطوره دینی بانوان تبدیل شد؟

نگاه استاد طاهایی یک نگاه جامع بود. وی با تعصب به مسائل نگاه نمی‌کرد. محور تصمیم گیری¬های «خانم» قرآن و عترت بود و سعی می‌کرد آنچه منطبق با اسلام ناب است را پیاده کند. یکی از مسائلی که استاد خیلی به آن توجه داشت، اصول و ارزش‌های حاکم بر جامعه دینی بود. استاد معتقد بود، اگر یک زن می‌خواهد رشد کند، باید در چارچوب قواعد دینی باشد. وی به رابطه بین تهذیب و کسب علم اعتقاد داشت.

استاد طاهایی کاملاً به روز بود ومنطبق بر نیازهای جامعه حرکت می‌کرد و چه پیش و چه پس از انقلاب پیرو ولایت بود و گام به گام پشت سر ولایت حرکت می‌کرد، وابسته به حزب و جناح خاصی نبود و فقط پیرو ولایت بود. در دعوت مردم محور فقط اهل بیت و دین بود.

ایشان جز مباحث علمی چه رویکردی در تربیت طلاب زن داشت؟

در ماه رمضان، هرشب با طلبه‌ها به حرم امام رضا(ع) تشرف داشت و آداب زیارت و ارتباط با معصوم را در عمل به آن‌ها آموزش می‌داد. وی علاقه ویژه‌ای به امام زمان داشت.

یکی از مسائلی که وی در مباحث علمی و تربیت شاگردان به آن توجه داشت، اعتماد بود. دقت در انتخاب افراد برای آینده و کادرسازی از مهم‌ترین اصول مدیریتی و تربیتی استاد بود. زمانی که استعداد و توانمندی افراد را شناسایی و آن‌ها را وارد عرصه‌های تدریس، تبلیغ و... می‌کرد، به جرئت می‌توانم ادعا کنم اغلب استادان حوزه‌های علمیه خواهران تربیت شده مکتب خانم طاهایی هستند. اولین باری که خانم، من را برای تبلیغ فرستاد، جای خودشان بود. خاطرم هست وقتی پیشنهاد کرد که من منبر بروم خیلی تعجب کردم، اما اعتماد خانم به من موجب شد آن جلسه را بروم و وی هم تمام مدت می‌نشست وگوش می‌کرد و پس ازمدتی محاسن و معایب کار را به شاگردان می‌گفت.

ازاصول تربیتی «خانم» این بود که تشویق‌های عملی داشت، افراد را نزد یکدیگر نقد نمی‌کرد و ایراد افراد را به صورت غیر مستقیم گوشزد می‌کرد، این یکی از نقاط قوت استاد بود. همین ویژگی موجب شد پس از ارتحال خانم طاهایی، مکتب نرجس بتواند روی پای خودش بایستد.

نیروهای نخبه را از شهرستان‌ها جذب می‌کرد و برای آن‌ها خوابگاه ایجاد کرده بود تا برای شهرستان‌ها کادرسازی کند. معتقد بود، طلبه باید در خوابگاه سبک زندگی اسلامی را فرا بگیرد و یک بانوی خوب و جامع تربیت شود تا بتواند یک مادر خوب و زن مؤمن باشد و بعد بتواند در جامعه فعالیت کند. اصلاً نگاه سازمانی صرف نداشت، بلکه نگاه سیستمی منظومه‌ای خانواده محور بود.

خانم طاهایی چه رویکردی در تربیت طلاب غیر ایرانی داشت؟

در تربیت طلاب خارجی به گونه‌ای برخورد می‌کرد که فرد یک طلبه پرتوقع تربیت نشود، بلکه طلبه‌ای که بتواند بلندگوی دین باشد و فریاد دین را به گوش افراد برساند. برای جذب طلاب خارجی به فرهنگ، آداب و رسوم آن‌ها احترام می‌گذاشت، اگر طلبه تازه واردی علاقه داشت موسیقی کشورش را گوش کند یا حتی آرایش کند، در همان ابتدای امر موضع گیری نمی‌کرد، بلکه با رفتار و عمل احترام آمیز چنان افراد را جذب خود می‌کرد که آن‌ها سعی داشتند خودشان را شبیه «خانم» کنند. خانم طاهایی اعتقاد داشت، عرصه فعالیت بانوان، جهانی است و یک زن چه در ایران و چه خارج از ایران می‌تواند منشأ اثر باشد و با استناد به آیات قرآن معتقد بود، مهندسی فرهنگی جامعه به دست بانوان است.

خانم طاهایی برای تربیت طلبه نگاه داخلی نداشت. از سال ۵۹ اولین ورودی‌های غیرایرانی را به حوزه داشتیم که پس از تحصیل، در کشورهای خود حوزه علمیه ایجاد کردند، مترجم شدند، کتاب نوشتند و می‌نویسند یا مبلغان موفقی در کشورهای خود هستند. طلبه هایی از همه قاره‌ها و بیشتر کشورها حضور داشته و دارند.

***

زهره درساز: مادرم گفت تو را به «خانم» بخشیدم

حدود سال ۱۳۷۴ و سال چهارم تحصیلم در مکتب نرجس(س) بود؛ که با نذر مادرم به خانه «خانم» رفتم. مادرم به من گفت تو را به «خانم» بخشیدم. طی یازده سالی که در کنار ایشان بودم، چیزهای زیادی آموختم و هرگز پشیمان نیستم. خانم ساعات بیکاری را مطالعه می‌کرد، بنابراین من هم بیشتر به درس و مطالعه تشویق می‌شدم، وقت بیشتری برای مباحثه با همکلاسانم داشتم، هم کار هنری می‌کردم و هم درس می‌خواندم. از نظر عاطفی و تربیتی نیز خانم جای مادر واقعی را برایم پر کرده بودند، نکاتی در خانه داری، همسرداری و تربیت فرزند در عمل به من آموخت که گمان نمی‌کنم هیچ جای دیگری می‌توانستم بیاموزم.

مریم درساز: جوانان را به تحصیل علم تشویق می‌کرد

پس از ازدواج زهره، من نزد «خانم» رفتم. آنچه من در سال‌های زندگی نزد خانم دریافتم، حال معنوی ایشان بود.

این مسئله را به خاطر پیاده کردن معارف قرآن در زندگی شان می‌دانم، وی هیچ گاه مستقیم ما را امر و نهی نمی‌کرد، بلکه همیشه در رفتارش نشان می‌داد و با آیات و روایات ما را متنبه می‌کرد. در چند ماه آخرعمر که دستشان شکسته بود و برای فیزیوتراپی می‌رفت، در همان حال ذکر می‌گفت که موجب تعجب کارکنان شده بود. در روزهای آخر هم که بستری بود، امر به معروف را حتی در بیمارستان هم ترک نکرد، آنان را مجذوب خود کرده بود تا جایی که برخی از آنان تصمیم گرفتند وارد حوزه شوند.